به گزارش روابط عمومی سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران به نقل از شادا، سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران در اجرای ماده ۳۰ قانون تأمین مالی تولید و زیرساخت‌ها، برای نخستین‌بار «شیوه‌نامه نحوه تأسیس، فعالیت و نظارت بر عملکرد آژانس‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی» را به‌طور رسمی ابلاغ کرد.
بر اساس این شیوه‌نامه که آبان ۱۴۰۴ نهایی شده، سازمان سرمایه‌گذاری ابتدا مجوز تأسیس شش‌ماهه (حداکثر دو بار قابل تمدید) صادر می‌کند و پس از آن مجوز فعالیت دوساله اعطا می‌نماید که تمدید آن منوط به ارزیابی دقیق عملکرد توسط سازمان است.
آژانس‌ها موظف‌اند وب‌سایت فعال و حرفه‌ای به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی راه‌اندازی کنند، محتوای ترویجی باکیفیت به زبان‌های انگلیسی، عربی و چینی تولید نمایند، خدمات مشاوره کامل در تمام مراحل قبل، حین و پس از سرمایه‌گذاری ارائه دهند و مطالعات امکان‌سنجی معتبر برای پروژه‌ها تهیه کنند.
همچنین ضوابط شفاف و دقیقی برای صدور، تمدید، تعلیق و لغو مجوز پیش‌بینی شده است. این سند در واقع با هدف پایان دادن به فعالیت‌های پراکنده و غیرحرفه‌ای گذشته، ایجاد استانداردهای بین‌المللی و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی تدوین شده و راه را برای شکل‌گیری آژانس‌های خصوصی معتبر و دارای مجوز رسمی هموار کرده است.
در ادامه این گزارش، با بررسی موفق‌ترین آژانس‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهان – از ایرلند و سنگاپور تا رواندا و کاستاریکا – خواهیم دید که اجرای دقیق همین الزامات به‌ظاهر ساده در کشورهای دیگر چگونه در کنار سایر اقدامات تسهیل‌گرانه دولت‌ها به جهش چند صد درصدی جذب سرمایه مستقیم خارجی منجر شده و ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری هوشمندانه از این تجارب، جایگاه خود را در بازار جهانی سرمایه به شکلی چشمگیر ارتقا دهد.
نگاهی به تجربیات جهانی نشان می‌دهد که آژانس‌های موفق در این حوزه، با تمرکز بر استراتژی‌های هدفمند، تسهیل خدمات و نظارت مستمر، توانسته‌اند حجم قابل توجهی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) را جذب کنند. بر اساس گزارش‌های سازمان‌هایی مانند بانک جهانی (World Bank) کنفرانس سازمان ملل متحد در امور تجارت و توسعه (UNCTAD) و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) این آژانس‌ها نه تنها به افزایش ورود سرمایه کمک کرده‌اند، بلکه به توسعه پایدار، ایجاد اشتغال و انتقال فناوری نیز منجر شده‌اند.
اهمیت آژانس‌های جذب سرمایه: چشم‌اندازی جهانی
آژانس‌های جذب سرمایه (Investment Promotion Agencies یا IPAs) به عنوان بازوی اجرایی دولت‌ها، نقش کلیدی در اطلاع‌رسانی، تسهیل فرآیندها و حمایت از سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند. طبق گزارش World Bank و WAIPA (World Association of Investment Promotion Agencies) در سال ۲۰۲۰، آژانس‌های موفق، استراتژی‌های چندساله‌ای دارند که بر اولویت‌بندی بخش‌های کلیدی (مانند فناوری و تولید) تمرکز کرده و از ابزارهای دیجیتال برای بازاریابی استفاده می‌کنند. این آژانس‌ها اغلب با تمرکز بر "پس از سرمایه‌گذاری" سرمایه‌گذاران موجود را حفظ کرده و از گسترش آن‌ها حمایت می‌کنند، که طبق مطالعه OECD، می‌تواند تا ۳۰ درصد به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جدید کمک کند.
در سطح جهانی، تعداد آژانس‌های جذب سرمایه از ۱۱۲ در سال ۲۰۱۰ به ۱۷۰ در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته و بیش از ۹۱ آژانس مورد بررسی بانک جهانی، نشان‌دهنده موفقیت در کشورهای کوچک و در حال توسعه است. برای مثال، در آفریقا و آسیا، این آژانس‌ها با هماهنگی ملی- منطقه‌ای، موانع بوروکراتیک را کاهش داده و به رشد اقتصادی کمک کرده‌اند.
درس‌های عملی برای ایران
در ادامه، به پنج مورد برجسته از آژانس‌های موفق اشاره می‌کنیم:
آژانس توسعه صنعتی ایرلند (IDA Ireland)
این آژانس، یکی از موفق‌ترین IPAs جهان، از دهه ۱۹۶۰ با تمرکز بر بخش فناوری و مالی، بیش از ۴۳۰ شرکت خدمات مالی جهانی (از جمله ۲۰ شرکت برتر جهان) را جذب کرده است. در سال ۲۰۱۹، سرمایه‌گذاری عمومی آن ۳.۵ درصد GDP را تشکیل داد و به ایجاد ۲۵۰ هزار شغل فناوری منجر شد. کلید موفقیت این آژانس، ارائه مشوق‌های مالیاتی (مانند نرخ ۱۲.۵ درصدی) و خدمات پس از سرمایه گذاری پیشرفته است، که طبق گزارش Site Selection، ایرلند را به یکی از ۱۰ مقصد برتر اروپا برای سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است. تمرکز بر بخش‌های با ارزش افزوده بالا و همکاری با اتحادیه اروپا نقطه قوت و درس آموزی است که این آژانس داشته است.
هیئت توسعه سنگاپور (EDB Singapore)
به عنوان الگویی برای کشورهای کوچک می توان به این آژانس نگریست. EDB از سال ۱۹۶۱با استراتژی "توسعه انعطاف‌پذیر"، سرمایه گذاری خارجی را به بیش از ۷۰۰۰ شرکت خارجی رسانده و GDP را از ۵۰۰ میلیون دلار در ۱۹۶۵ به ۴۰۰ میلیارد دلار در ۲۰۲۳ افزایش داده است. این آژانس با تولید محتوای چندزبانه و مطالعات امکان‌سنجی، بخش‌های فناوری و بیوتکنولوژی را هدف قرار داده. است طبق مطالعه Charter Cities Institute، موفقیت EDB در هماهنگی با سیاست‌های دولتی و استفاده از داده‌های دیجیتال برای هدف‌گیری شرکت‌ها نهفته است. ادغام جذب سرمایه با توسعه مهارت‌های نیروی کار نکته درس آموز این آژانس است.
آژانس سرمایه‌گذاری خارجی هلند (NFIA)
NFIA با شبکه Invest in Holland، خدمات پس از سرمایه گذاری را برای بیش از ۲۵۰۰ شرکت خارجی ارائه می‌دهد و در سال ۲۰۲۳، ۱۰۰۰ پروژه جدید جذب کرد. وب‌سایت چندزبانه آن (با تنظیم خودکار محتوا بر اساس IP بازدیدکننده) و برنامه‌های آموزشی، کلید موفقیت بوده است. طبق گزارش FDI Center، این رویکرد، نرخ حفظ سرمایه‌گذاران را به ۹۰ درصد رسانده است و استفاده از فناوری برای شخصی‌سازی خدمات نقطه قوت این تجربه است.
هیئت توسعه رواندا (RDB)
در آفریقا، RDB از سال ۲۰۰۹ با تمرکز بر نوآوری و مناطق ویژه اقتصادی، سرمایه گذاری خارجی را از ۱۰۰ میلیون دلار به ۱.۵ میلیارد دلار در ۲۰۲۲ افزایش داد و بیش از ۱۲ هزار شغل ایجاد کرد. طبق مطالعه بانک جهانی، موفقیت آن در کاهش زمان صدور مجوزها به ۶ ساعت و حمایت از بخش‌های کشاورزی و فناوری است. نکته درس آموز این آژانس، تسهیل دیجیتال برای کشورهای در حال توسعه است.
کاستاریکا (CINDE)
آژانس سرمایه‌گذاری کاستاریکا با هدف‌گیری شرکت‌های فناوری (مانند Intel)، از سال ۱۹۸۴ بیش از ۳۰۰ شرکت خارجی جذب کرده و ۱۰۰ هزار شغل ایجاد نموده است. «مطالعه کریستین ولپه مارتین‌کوس (۲۰۲۰) در بانک توسعه بین‌آمریکایی نشان می‌دهد که فعالیت‌های تسهیل‌گری آژانس‌های جذب سرمایه‌گذاری، احتمال سرمایه‌گذاری شرکت‌های چندملیتی را تا ۵۰ درصد افزایش داده است. نکته درس آموز این آژانس، تمرکز بر زنجیره ارزش جهانی و آموزش نیروی کار است.
بر اساس گزارش آنکتاد، بهترین شیوه عمل برای آژانس‌های سرمایه گذاری شامل این موارد است: استراتژی چندساله یعنی اولویت‌بندی بخش‌ها بر اساس پتانسیل اقتصادی (مانند فناوری در ایرلند)، بازاریابی دیجیتال: وب‌سایت‌های چندزبانه و محتوای هدفمند، هماهنگی ملی-منطقه‌ای: مانند اسپانیا، که سرمایه گذاری مستقیم خارجی را ۲۵ درصد افزایش داد، پس از سرمایه‌گذاری: برنامه‌های aftercare، که در هلند نرخ گسترش سرمایه را دو برابر کرده است و در نهایت پایش عملکرد با استفاده از داده‌های واقعی‌زمان، مانند دبی که دومین مقصد سرمایه گذاری مستقیم خارجی جهان شده است.
فرصتی برای ایران
تجربیات جهانی نشان می‌دهد که آژانس‌های موفق، با حرفه‌ای‌سازی و تمرکز بر پایداری، نه تنها می‌توانند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کنند، بلکه به تحقق اهداف توسعه‌ای مانند اشتغال و فناوری کمک می‌رسانند. برای ایران، که شیوه‌نامه جدیدی ابلاغ کرده، الگوبرداری از این موارد – مانند راه‌اندازی وب‌سایت‌های چندزبانه و خدمات مشاوره کامل – می‌تواند در کنار برنامه‌های متعدد دولت برای تسهیل و تقویت جذب سرمایه‌گذاری، حجم سرمایه گذاری مستقیم خارجی را از سطح فعلی به سطوح رقابتی منطقه‌ای برساند.